PECS για παιδιά με αυτισμό

χρόνος ανάγνωσης: 6 λεπτά

Τι είναι;

Είναι ένα σύστημα επικοινωνίας μέσω ανταλλαγής εικόνων (PECS). Αποτελεί μία μορφή επαυξητικού και εναλλακτικού τρόπου επικοινωνίας (AAC), που χρησιμοποιεί εικόνες αντί για λέξεις, ώστε να βοηθήσει τα παιδιά να επικοινωνήσουν. Το σύστημα PECS σχεδιάστηκε ειδικά για παιδιά με αυτισμό, που καθυστερούν στην ανάπτυξη της ομιλίας τους.

Όταν αρχικά το παιδί μαθαίνει να χρησιμοποιεί PECS, του δίνεται ένα σύνολο εικόνων με αγαπημένα του φαγητά ή παιχνίδια. Όταν το παιδί θέλει ένα από αυτά τα αντικείμενα, δίνει την εικόνα στον σύντροφο επικοινωνίας (ένα γονιό, θεραπευτή, φροντιστή ή ακόμη και ένα άλλο παιδί). Τότε, ο σύντροφος επικοινωνίας δίνει στο παιδί το φαγητό ή το παιχνίδι. Η ανταλλαγή αυτή ενισχύει την επικοινωνία.

Το PECS μπορεί ακόμη να χρησιμοποιηθεί για σχολιασμούς για πράγματα που είδε ή άκουσε στο περιβάλλον του. Για παράδειγμα, ένα παιδί μπορεί να δει ένα αεροπλάνο να περνάει, και να δώσει την εικόνα ενός αεροπλάνου στους γονείς του/της. Καθώς το παιδί αρχίζει να κατανοεί τη χρησιμότητα της επικοινωνίας, ευκταίο είναι ότι θα αρχίσει να χρησιμοποιεί τον φυσικό λόγο.

Πώς γίνεται;

Ένα παιδί μπορεί να εκπαιδευτεί στο PECS από ένα γονιό, φροντιστή ή θεραπευτή, που έχει εκπαιδευτεί στη μέθοδο. Η προσέγγιση μίας εφαρμοσμένης ανάλυσης συμπεριφοράς (ABA) χρησιμοποιείται για να καθοδηγηθεί η ανταλλαγή εικόνων. Περαιτέρω, στα πρώτα στάδια της εκμάθησης PECS, το παιδί επιλέγει μία εικόνα από ένα φαγητό που προτιμάει, και παίρνει το φαγητό ως αντάλλαγμα για την εικόνα. Το να παίρνει το φαγητό, αποτελεί τη θετική ενίσχυση για το ότι χρησιμοποίησε την εικόνα για να επικοινωνήσει.

Συνήθως τo PECS μαθαίνεται σε έξι στάδια:

Ο σύντροφος επικοινωνίας φτιάχνει ένα κατάλογο με τα αγαπημένα αντικείμενα του παιδιού (συνήθως ξεκινάει με φαγητά- τροφική ενίσχυση). Ένα από τα αντικείμενα αυτά, επιλέγεται για το πρώτο μάθημα, και φτιάχνεται μία εικόνα του. Το αντικείμενο αυτό μπορεί να τοποθετηθεί κάτω από ένα καθαρό σκεύος, ώστε το παιδί να μπορεί να το δει, αλλά όχι να το πιάσει. Εάν το παιδί δείχνει ενδιαφέρον για το αντικείμενο, ο σύντροφος επικοινωνίας δίνει στο παιδί την κάρτα με την εικόνα του. Τότε δίνεται στο παιδί το κίνητρο (συνήθως με το να κρατάει το χέρι του/της και να το οδηγεί) να δώσει πίσω την κάρτα με την εικόνα στον σύντροφο επικοινωνίας. Όταν ο σύντροφος επικοινωνίας λάβει την κάρτα, φωνάζει δυνατά το αίτημα (“Α! Θέλεις το μπισκότο! Μπορείς να το έχεις!”). στο σημείο αυτό, το αιτούμενο αντικείμενο (που έχει γίνει το αντικείμενο της ενίσχυσης), δίνεται στο παιδί.
Ο σύντροφος επικοινωνίας απομακρύνεται ελαφρά από το παιδί, έτσι ώστε να πρέπει το παιδί να κινηθεί προς αυτόν για να τοποθετήσει την κάρτα της εικόνας στο χέρι του/της.
Στο παιδί δίνονται πάνω από μία κάρτες με εικόνες. Τώρα το παιδί πρέπει να επιλέξει ποια εκπροσωπεί το επιθυμητό αντικείμενο, και μετά να δώσει την κάρτα αυτή στον σύντροφο επικοινωνίας. Στο σημείο αυτό, το παιδί μπορεί να χρησιμοποιεί έναν πίνακα επικοινωνίας ή ένα ντοσιέ μέσα στο οποίο να κρατάει τις κάρτες.
Στο παιδί δίνεται μία κάρτα με τη φράση “Εγώ θέλω ___” πάνω της. Η κάρτα αυτή πρέπει τώρα να χρησιμοποιηθεί μαζί με την κάρτα με την εικόνα που απεικονίζει αυτό που επιθυμεί. Η ιδέα είναι ότι το παιδί θα μάθει πώς να επικοινωνεί χρησιμοποιώντας ολοκληρωμένες προτάσεις. Ακόμη και παιδιά που δε μπορούν ακόμη να διαβάσουν, μπορούν να μάθουν να αναγνωρίζουν τις λέξεις ως σύμβολα πάνω στις κάρτες.
Πριν από αυτό το σημείο, το παιδί ποτέ δεν έχει ερωτηθεί ευθέως “Τί θέλεις;”. Στη φάση αυτή, ο σύντροφος επικοινωνίας ρωτάει το παιδί αυτή την άμεση ερώτηση, και περιμένει το παιδί να του δώσει μία κάρτα με εικόνα. Αυτό χτίζει τα θεμέλια της μελλοντικής επικοινωνίας, όταν ο γονιός χρειάζεται να μαθαίνει τις επιθυμίες του παιδιού του.
Από την χρονική στιγμή που το παιδί θα μπορεί με ευκολία να χρησιμοποιεί το PECS, και με το που γενικεύσει το σύστημα σε περισσότερους από έναν συντρόφους επικοινωνίας, το παιδί διδάσκεται πώς να σχολιάζει κάτι που παρατηρεί. Ο σύντροφος επικοινωνίας κρατάει ένα αντικείμενο που του προκαλεί ενδιαφέρον, ρωτώντας το παιδί “Τί βλέπεις;” και ταυτόχρονα δείχνοντάς του την κάρτα που γράφει “Βλέπω __”. Το παιδί παρακινείται τότε να τοποθετήσει την κάρτα με την εικόνα που απεικονίζει το αντικείμενο δίπλα στην κάρτα “Βλέπω __”. Ο γονιός τότε σχολιάζει τις κάρτες (“Ναι! Κι εγώ βλέπω το αεροπλάνο”). Με τον τρόπο αυτό, το παιδί μαθαίνει πώς να επικοινωνεί τις παρατηρήσεις και εμπειρίες του σε άλλους.

Ποια είναι η φιλοσοφία του;

Η άμεση ενίσχυση που έρχεται από την άμεση λήψη του επιθυμητού αντικειμένου, είναι το «κλειδί επιτυχίας» του PECS. Χωρίς να χρειάζεται να χρησιμοποιήσει λέξεις, ένα παιδί μπορεί να μετατρέψει μία εσωτερική του επιθυμία σε εξωτερική επιβράβευση. Θεωρείται ότι οι απτές επιβραβεύσεις είναι πιο ενισχυτικές για τα παιδιά με αυτισμό από τις κοινωνικές επιβραβεύσεις, τουλάχιστον στα πρώτα βήματα εκμάθησης της επικοινωνίας. Παρ’ όλα αυτά, εάν είναι πολύ δύσκολο να προσλάβει τις επιβραβεύσεις αυτές –αυτό συμβαίνει όταν είναι πολύ δύσκολο για το παιδί να σχηματίσει λέξεις- τότε πιθανά, στην αρχή, το παιδί να χάνει το στόχο της επικοινωνίας. Κάτι τέτοιο μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα εκρήξεις θυμού και άλλες ανεπιθύμητες συμπεριφορές, γιατί το παιδί δε μπορεί να επικοινωνήσει με σαφήνεια το τι θέλει. Ωστόσο, όταν τα παιδιά με αυτισμό εκπαιδεύονται με PECS, οι προβληματικές συμπεριφορές συχνά υποχωρούν, καθώς τα πλεονεκτήματα της επικοινωνίας γίνονται πιο απτά.

Το PECS μπορεί ακόμη να βοηθήσει στη βελτίωση της κοινωνικής αλληλεπίδρασης στα παιδιά με αυτισμό. Επειδή το παιδί είναι υπεύθυνο για την προσέγγιση του συντρόφου επικοινωνίας, το παιδί μαθαίνει πώς να κάνει την πρώτη κίνηση. Για παιδιά με αυτισμό, το να προσεγγίζουν κοινωνικά κάποιον άλλο άνθρωπο μπορεί να είναι δύσκολο. Ωστόσο, στην περίπτωση αυτή, δεν απαιτείται από το παιδί να μιλήσει, κι έτσι η αρχική προσέγγιση μπορεί να είναι λιγότερο τρομακτική.

Έχει αποτέλεσμα;

Υπάρχουν πολλές καλά σχεδιασμένες έρευνες και μελέτες, που δείχνουν τη χρησιμότητα του PECS. Σε μία μελέτη σε 18 παιδιά προσχολικής ηλικίας με καθυστερήσεις στο λόγο, ορισμένα από τα οποία διαγνώστηκαν με αυτισμό, η χρήση του PECS γενικεύτηκε ανάμεσα στους συντρόφους επικοινωνίας και στα περιβάλλοντα. Τα παιδιά αυτά είχαν τη δυνατότητα να χρησιμοποιούν το PECS για να επικοινωνούν τόσο τις μέρες που είχαν σχολείο, όσο και στις συνεδρίες εκμάθησης του συστήματος. Επιπλέον, σχεδόν τα μισά από τα παιδιά αυτά σταμάτησαν να χρησιμοποιούν το PECS και ξεκίνησαν να χρησιμοποιούν αυθόρμητο λόγο μέσα σε ένα χρόνο. Ένας γονέας σχολίασε ότι “το PECS άνοιξε το δρόμο της επικοινωνίας” στο παιδί του. Παρόμοια αποτελέσματα προέκυψαν και σε δύο μικρότερες, αλλά επίσης καλά προετοιμασμένες μελέτες.

Μπορεί να υπάρξουν αρνητικά αποτελέσματα;

Δεν έχουν γίνει γνωστά αρνητικά αποτελέσματα του PECS. Κάποιοι γονείς συχνά ανησυχούν μήπως το παιδί τους εξαρτηθεί από το PECS και δεν προχωρήσει στην προφορική ανάπτυξη λόγου και ομιλίας. Ωστόσο, η άποψη αυτή δεν υποστηρίζεται από τα ευρήματα μελετών και ερευνών. Στην πραγματικότητα, υπάρχουν στοιχεία ότι τα παιδιά με αυτισμό που έμαθαν να χρησιμοποιούν το PECS, αναπτύσσουν το λόγο πιο γρήγορα από αυτά που δεν εκπαιδεύτηκαν στο PECS.

Κόστος

Τα υλικά που χρησιμοποιούνται στο PECS δεν είναι ιδιαιτέρως ακριβά. Ένα ντοσιέ για την αποθήκευση των εικόνων PECS, μπορεί να φτιαχτεί από ένα ντοσιέ με 3 κλιπς. Μία λωρίδα Βέλκρο, κολλημένη στο μπροστινό εξώφυλλο, για να συγκρατεί τις εικόνες που χρησιμοποιούνται κάθε φορά. Κάθε εικόνα μπορεί να σχεδιάζεται από τον γονιό, να κόβεται από κάποιο περιοδικό, ή να είναι πραγματική φωτογραφία του αντικειμένου κολλημένη πάνω σε μία κάρτα. Η λωρίδα βέλκρο μπορεί να τοποθετηθεί πίσω από κάθε εικόνα για να τη συγκρατεί στη θέση της, στο εξώφυλλο του ντοσιέ, όταν χρησιμοποιείται. Κάθε εικόνα μπορεί να έχει τρύπες, για αποθήκευση στο ντοσιέ.

Μία πιο ακριβή εναλλακτική, είναι η αγορά ενός ντοσιέ PECS και αρκετές εικόνες συχνής χρήσης. Ωστόσο, ακόμη κι αν αγοράσετε αυτά τα συστήματα με έτοιμες-για-χρήση εικόνες PECS, θα πρέπει να φτιάξετε τις δικές σας εικόνες με τα αγαπημένα αντικείμενα, που είναι μοναδικά για το παιδί σας.

Η πιο ακριβή επιλογή χρήσης του PECS, μπορεί να είναι η εξειδικευμένη εκπαίδευση στο PECS, που συμπεριλαμβάνεται στο μάθημα. Παρ’ όλα αυτά, το PECS μπορεί να καλυφθεί στη λογοθεραπεία. Ακόμη, εκπαιδευτικοί οδηγοί του PECS διατίθενται για 40-70 ευρώ, για γονείς και άλλους φροντιστές.

Επιμέλεια κειμένου: Σταύρος Πατσαούρας, Λογοθεραπευτής

>> Μάθετε περισσότερα για το PECS στην Ελλάδα εδώ.
Picture Exchange Communication System^®, PECS^®, and Pyramid Approach to Education^® are the registered trademarks of Pyramid Educational Consultants, Inc

> Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τη Λογοθεραπεία, δείτε τη σχετική ενότητα.
> Καλέστε τώρα για ραντεβού και αξιολόγηση.

Στο Psychomotor Athens, στα Βριλήσσια, πραγματοποιείται πλήρης αξιολόγηση των αρθρωτικών και φωνολογικών δυσκολιών του κάθε παιδιού και κατόπιν δομείται εξατομικευμένο πρόγραμμα παρέμβασης Λογοθεραπείας προσαρμοσμένο στις δυσκολίες και τις δυνατότητες του.

>>> Περιοχές εξυπηρέτησης: Αγία Παρασκευή, Βριλήσσια, Γέρακας, Γλυκά Νερά, Μαρούσι, Μελίσσια, Παλλήνη, Πεντέλη, Χαλάνδρι, Ψυχικό.