Το να είσαι γονιός, παρόλο που σε ανταμείβει, μπορεί να είναι επίσης μια από τις πιο δύσκολες και χρονοβόρες  πλευρές της ζωής ενός ανθρώπου. Εκτός από το να είναι εκεί στις καθημερινές ανάγκες ενός μωρού ή ενός παιδιού, οι γονείς είναι γενικά υπεύθυνοι για να βοηθούν κάθε ένα από τα παιδιά τους να αναπτύξει δεξιότητες ζωής, κοινωνικές δεξιότητες και κατάλληλες συμπεριφορές, λαμβάνοντας υπόψη τη μοναδική προσωπικότητα του κάθε παιδιού. Οι γονείς που νιώθουν να καταβάλλονται μπορούν να βρουν χρήσιμη την υποστήριξη ενός επαγγελματία ψυχικής υγείας, ειδικότερα όταν αντιμετωπίζουν μια δύσκολη κατάσταση ή ανησυχία που αφορά τη συμπεριφορά.

Tι σημαίνει να είσαι καλός γονιός;

Από τη στιγμή που ανακοινώνεται μια εγκυμοσύνη, οι περισσότεροι γονείς δέχονται πολλαπλές προτάσεις και συμβουλές που αφορούν την ανατροφή των παιδιών τους. Οι παιδίατροι παρέχουν στις νέες μαμάδες συμβουλές που αφορούν την υγεία και την ασφάλεια των μωρών τους, πολλά μέσα ενημέρωσης προσφέρουν εκτεταμένες και συχνά αντικρουόμενες συμβουλές  για την ανατροφή των παιδιών και οι συγγενείς μπορεί να έχουν ποικίλες απόψεις για το τι είναι καλό για ένα παιδί.

Οι νέοι γονείς μπορεί συχνά να νιώθουν να κατακλύζονται από αυτές τις συμβουλές και να μη νιώθουν σίγουροι για το τι είναι καλό για το παιδί τους, οπότε μπορεί να στραφούν σε έναν παιδίατρο, θεραπευτή ή άλλον επαγγελματία υγείας για συμβουλές. Οι ειδικοί στον τομέα της παιδοψυχολογίας  και ανάπτυξης γενικά συμφωνούν ότι δεν υπάρχει μέθοδος ανατροφής των παιδιών που να είναι «η καλύτερη», και οι γονείς μπορεί να επιθυμούν να δοκιμάσουν διαφορετικούς τρόπους για να δουν ποιος ταιριάζει καλύτερα στην οικογένειά τους. Παρά το γεγονός ότι εκτεταμένες έρευνες και μελέτες υποστηρίζουν τις συμβουλές που δίνουν οι παιδίατροι και οι υπόλοιποι επαγγελματίες υγείας -όπως το να ενθαρρύνουν τους γονείς να τοποθετούν τα βρέφη για ύπνο ανάσκελα έτσι ώστε να μειωθεί ο κίνδυνος για το Σύνδρομο Αιφνίδιου Βρεφικού Θανάτου (SIDS)-  άλλες συμβουλές που δίνουν μπορεί να είναι λιγότερο έγκυρες. Ανεξάρτητα από το που ήρθε η πληροφορία, οι γονείς μπορεί να επιθυμούν να μιλήσουν με έναν επαγγελματία υγείας πριν ακολουθήσουν οποιαδήποτε συμβουλή για την οποία δε νιώθουν σίγουροι.

Οι γονείς είναι υπεύθυνοι:

• Να κρατούν ασφαλή τα παιδιά
• Να ακούν τα παιδιά τους και να περνούν χρόνο μαζί τους
• Να τους παρέχουν στοργή, τάξη και σταθερότητα
• Να θέτουν όρια
• Να παρακολουθούν τις φιλίες που κάνουν τα παιδιά τους
• Να αναζητούν βοήθεια για πιθανές ιατρικές ή άλλες ανησυχίες που αφορούν τη συμπεριφορά

Η κατανόηση των προκλήσεων όταν είσαι γονιός

Η ανατροφή ενός παιδιού μπορεί να αποδειχθεί δύσκολη για πολλούς λόγους. Το να νοιάζεσαι για ένα παιδί, ειδικά για ένα βρέφος ή νήπιο μπορεί να χρειάζεται σημαντικό μέρος του χρόνου σου και μπορεί να αποτελέσει πρόκληση το να διατηρήσεις δυνατές σχέσεις με το σύντροφό σου ή με τους φίλους σου. Πολλοί γονείς αντιμετωπίζουν οικονομικές δυσκολίες ή δυσκολεύονται να συντονίσουν τα προγράμματά τους και να φροντίσουν τα παιδιά. Ένας γονιός που μένει σπίτι με ένα ή περισσότερα παιδιά μπορεί να νιώθει ότι κουράζεται υπερβολικά και να δυσανασχετεί με τον άλλον γονέα που δουλεύει εκτός σπιτιού, κάτι το οποίο μπορεί να δημιουργήσει πίεση στη σχέση. Η ανατροφή ενός παιδιού είναι επίσης αρκετά απαιτητική σωματικά: γονείς με νέα παιδιά αφιερώνουν ένα μεγάλο μέρος της μέρας τους στην καθαριότητα, στο να πλύνουν τα ρούχα καθώς και σε άλλες απαιτήσεις του νοικοκυριού, και πολλοί αναφέρουν ότι ο χρόνος που τους μένει για ύπνος δεν επαρκεί.

Το να είσαι γονιός μπορεί να αποδειχθεί ακόμα πιο δύσκολο όταν ένα παιδί δείχνει σημάδια προκλητικής συμπεριφοράς, σωματικής ή ψυχικής ανικανότητας ή ψυχικής ή σωματικής ασθένειας. Μπορεί να είναι ιδιαίτερα δύσκολο να τα βγάλεις πέρα όταν ένα παιδί που απαιτεί εκτεταμένη ιατρική θεραπεία ή άλλη επιπλέον φροντίδα, δεν είναι το μόνο παιδί στο σπίτι, και οι γονείς μπορεί να δυσκολεύονται να δώσουν σε όλα τα παιδιά την ίδια προσοχή. Αυτό μπορεί να τους οδηγήσει στο να βιώνουν ενοχή μαζί με υψηλά επίπεδα άγχους.

Έρευνες έχουν δείξει ότι όταν οι γονείς δεν είναι ενωμένοι, δεν επικοινωνούν σωστά ή στέλνουν με άλλους τρόπους μπερδεμένα μηνύματα στα παιδιά, τα δυσκολεύουν να καταλάβουν τι αναμένουν οι γονείς από αυτά. Το παιδί μπορεί να αντιδρά σε αυτή την ανεπάρκεια με άσχημη συμπεριφορά, δημιουργώντας έτσι περισσότερα εμπόδια για τους γονείς. Έτσι, οι παιδοψυχολόγοι και άλλοι ειδικοί τονίζουν τη σημασία της παρουσίας των γονιών ως μια ενωμένη ομάδα.

Η επιρροή των γονιών

Ο γονέας είναι συχνά το άτομο με τη μεγαλύτερη επιρροή στη ζωή ενός παιδιού, ακόμα και όταν αυτό μεγαλώνει και γίνεται ενήλικας, και φυσικά τα παιδιά θα αναζητούν συχνά την καθοδήγηση των γονιών σε ηθικά ζητήματα, καθώς και τις τυπικές ανησυχίες της καθημερινής ζωής. Αυτό γιατί η συμπεριφορά του γονέα, οι ιδέες του και οι πεποιθήσεις του είναι πιθανό να επηρεάσουν σε μεγάλο βαθμό αυτές των παιδιών τους.

Τα παιδιά που ακούν τυχαία τους γονείς τους να χρησιμοποιούν λέξεις που υπονοούν ότι μια συγκεκριμένη ομάδα ατόμων είναι κατά κάποιον τρόπο κατώτερη από άλλες, να κάνουν υποτιμητικά σχόλια για άλλους ή να υποστηρίζουν αρνητικές και επικριτικές απόψεις για άλλους ανθρώπους μπορεί να υιοθετήσουν αυτές τις συμπεριφορές ως στοιχείο των δικών τους απόψεων. Ομοίως, οι θρησκευτικές και πολιτικές απόψεις των γονιών συχνά γίνονται απόψεις των παιδιών, τουλάχιστον μέχρι το παιδί να είναι σε ηλικία να αμφισβητήσει τα συστήματα πεποιθήσεων. Αυτό μπορεί να είναι ανησυχητικό όταν οι γονείς ενθαρρύνουν έντονα το παιδί να υποστηρίξει τις αποφάσεις τους και το αποθαρρύνουν από το να αναζητήσει τις δικές του ιδέες, αφού η στάση αυτή μπορεί να οδηγήσει το παιδί στο να αναπτύξει μια περιορισμένη κοσμοθεωρία και να το κάνει λιγότερο πιθανό να αναζητήσει μόνο του άλλους τρόπους σκέψης στην εφηβεία.

Επιπλέον, ένα παιδί θα μάθει από τους γονείς του συμπεριφορές αποδοχής. Όταν ένα παιδί μεγαλώνει σε ένα σπίτι που αποδέχεται την ισότητα και τη διαφορετικότητα, από γονείς που δε μειώνουν τις ιδέες και τον τρόπο σκέψης των άλλων, είναι πολύ πιθανό το παιδί να αποδέχεται όλους τους ανθρώπους και τις εμπειρίες όταν μεγαλώσει.

Η επιρροή των γονιών μπορεί παρόλα αυτά να περιοριστεί. Τα παιδιά μπορούν να αποκτήσουν νέες ιδέες από φίλους, από τα μέσα ενημέρωσης και από το σχολείο. Ένα τραυματικό γεγονός μπορεί επίσης να έχει αντίκτυπο στην ανάπτυξη ή τη συμπεριφορά ενός παιδιού και η πίεση των συνομηλίκων μπορεί να οδηγήσει το παιδί στο να αναπτύξει προβληματική συμπεριφορά, παρά τις προσπάθειες του γονέα να το κρατήσει ασφαλές. Πολλοί γονείς επιλέγουν να χρησιμοποιήσουν τη μέθοδο ανατροφής που ακολουθήσαν οι δικοί τους γονείς, πιστεύοντας ότι επειδή λειτούργησε με εκείνους θα λειτουργήσει και με τα παιδιά τους. Ωστόσο, κάθε παιδί είναι ξεχωριστό, το ίδιο και κάθε οικογένεια, και μια συγκεκριμένη μέθοδος ανατροφής μπορεί να μην έχει αποτέλεσμα για όλα τα παιδιά.

Πολλοί γονείς συνεχίζουν να προσφέρουν υποστήριξη και καθοδήγηση σε παιδιά που έχουν ενηλικιωθεί, ειδικά στην περίπτωση που το παιδί παλεύει με ένα χρόνιο ή προσωρινό θέμα. Ωστόσο, τα ενήλικα πια παιδιά μπορεί να δυσανασχετούν με αυτό που βλέπουν ως συνεχιζόμενη γονική επιρροή και να αρνούνται τη βοήθεια. Μερικά παιδιά μπορεί να εμπλακούν σε ριψοκίνδυνες ή καταστροφικές συμπεριφορές και οι γονείς να μην είναι σε θέση να τους φτάσουν ή να αποτυγχάνουν όταν τα ενθαρρύνουν να αναζητήσουν βοήθεια. Αυτή η αδυναμία είναι πιθανό να είναι δύσκολη και αγχωτική για τους γονείς, αλλά ένας θεραπευτής ή άλλος επαγγελματίας ψυχικής υγείας μπορεί να τους βοηθήσει να ανακαλύψουν τρόπους να διαχειριστούν τέτοιες καταστάσεις ή να προσεγγίσουν τα παιδιά τους, όταν αυτό είναι δυνατό.

Οι γονείς που αντιμετωπίζουν ζητήματα εκτός σπιτιού, στις προσωπικές τους σχέσεις ή με τους συντρόφους τους ή θέματα υγείας, μπορεί να νιώσουν τις προκλήσεις της ανατροφής των παιδιών να γίνεται δύσκολο να τις αντιμετωπίσουν συνεχώς, ειδικότερα όταν το παιδί αντιμετωπίζει επίσης ένα ζήτημα.

Μόνος γονέας

Ο αριθμός μονογονεϊκών οικογενειών όλο και αυξάνεται. Μερικοί γονείς είναι μόνοι από επιλογή, ενώ άλλοι μπορεί να έχουν χάσει το σύντροφό τους λόγω θανάτου ή χωρισμού. Ένας μόνος γονέας συχνά έχει αυξημένο άγχος, αφού έχει αυξημένη ευθύνη για την ανατροφή των παιδιών του. Όταν ο γονιός ξαφνικά μένει μόνος του, τα παιδιά μπορεί να πληγωθούν και να δυσκολευτούν να αντιμετωπίσουν την απώλεια του άλλου γονέα, κάτι το οποίο μπορεί να οδηγήσει σε δυσκολίες στη συμπεριφορά. Όταν χωρισμένοι γονείς μοιράζονται την κηδεμονία των παιδιών, αυτά μπορεί να παρατηρήσουν ότι οι κανόνες και οι συνήθειες διαφέρουν από το ένα σπίτι στο άλλο, και αυτή η ανεπάρκεια μπορεί να τα δυσκολεύει να προσαρμοστούν. Οι μόνοι γονείς μπορεί να δυσκολευτούν να επιβάλλουν κανόνες και να πειθαρχήσουν τα παιδιά τους χωρίς υποστήριξη, και μπορεί επίσης να αντιμετωπίσουν επιπλέον άγχος λόγω οικονομικών δυσκολιών.

Συμβουλευτική για ζητήματα ανατροφής των παιδιών

Η συμβουλευτική και η θεραπεία μπορούν να βοηθήσουν τους γονείς με ποικίλους τρόπους. Μερικοί γονείς μπορεί να δυσκολεύονται να αντιμετωπίσουν μια συγκεκριμένη πρόκληση που αφορά την ανατροφή των παιδιών τους, η οποία μπορεί να έχει συμβεί μια φορά ή να συμβαίνει συνέχεια. Όταν ένα παιδί έρχεται αντιμέτωπο με ένα πρόβλημα ψυχικής υγείας ή συμπεριφοράς, ο γονιός μπορεί να βρει βοήθεια για το παιδί αλλά να αφήσει τα δικά του συναισθήματα στην άκρη. Αυτό μπορεί να είναι επιβλαβές σε κάποιες περιπτώσεις, αφού το στρες θα συσσωρεύεται και θα κάνει τον γονιό να νιώθει κατακλυσμένος. Με τη βοήθεια συμβουλευτικής θεραπείας, ο γονέας μπορεί να αντιμετωπίσει τα συναισθήματά του για ένα συγκεκριμένο ζήτημα, να βρει υποστήριξη και καθοδήγηση και να ψάξει επαγγελματική βοήθεια για γονικά θέματα και ανησυχίες.

Οι γονείς μπορούν να αναζητήσουν έναν θεραπευτή που ειδικεύεται στην ανάπτυξη των παιδιών ή στα προβλήματα συμπεριφοράς ή έναν οικογενειακό θεραπευτή που θα βοηθήσει στην αντιμετώπιση ζητημάτων που αφορούν όλη την οικογένεια. Η οικογενειακή θεραπεία μπορεί να βοηθήσει γιατί κάθε μέλος της οικογένειας μπορεί να εξωτερικεύσει ατομικά προβλήματα που σχετίζονται με τη δυναμική της οικογένειας και οι γονείς με αυτό τον τρόπο μπορούν να ενημερωθούν για τα ζητήματα που πρέπει να επιλυθούν.

Η ατομική θεραπεία μπορεί να έχει επίσης αποτέλεσμα, και μερικοί γονείς μπορεί να διαπιστώσουν ότι η συμβουλευτική για το ζευγάρι μπορεί να ενδυναμώσει τις γονικές τους ικανότητες, αφού η ενδυνάμωση της σχέσης μεταξύ τους θα βοηθήσει το ζευγάρι να γίνει καλύτερο στην επίλυση διαφωνιών που αφορούν τη φροντίδα του παιδιού ή την οικογενειακή ζωή.

Όταν τα προβλήματα στην ανατροφή των παιδιών οδηγούν σε άγχος, αυτό το άγχος μπορεί να εκδηλωθεί ως ανησυχία, κατάθλιψη, ευερεθιστικότητα ή θυμό. Μερικές περιπτώσεις, όπως η απώλεια ενός παιδιού ή συντρόφου μπορεί να οδηγήσουν σε βαθύ πόνο, κατάθλιψη ή μετατραυματικό στρες. Όταν τέτοιες περιπτώσεις μένουν χωρίς θεραπεία, η ευημερία οποιουδήποτε άλλου παιδιού μπορεί να επηρεαστεί. Η θεραπεία μπορεί να βοηθήσει να αναγνωριστούν και να αντιμετωπιστούν τέτοια ζητήματα. Ένας θεραπευτής ή άλλος επαγγελματίας ψυχικής υγείας θα ενθαρρύνει τους γονείς να βρουν χρόνο για τον εαυτό τους, όποτε είναι αυτό δυνατό, και να διατηρήσουν μια ρουτίνα προσωπικής φροντίδας.

Μερικοί γονείς αντιμετωπίζουν οι ίδιοι ψυχικά ή συναισθηματικά ζητήματα, κάτι το οποίο κάνει την ανατροφή των παιδιών ιδιαίτερα δύσκολη. Για παράδειγμα, γονείς με κατάθλιψη, διπολική διαταραχή ή σχιζοφρένεια μπορεί να θεωρήσουν ότι το φυσιολογικό άγχος του να είσαι γονιός είναι δύσκολο στη διαχείρισή του χωρίς βοήθεια, και ότι η ευημερία των παιδιών τους θα επηρεαστεί αρνητικά όσο προσπαθούν να αντιμετωπίσουν τη δική τους πάθηση. Η ατομική θεραπεία που ελαττώνει τα συμπτώματα της κατάστασης ενός ατόμου μπορεί να μειώσει την ανησυχία στον τομέα αυτό, αφού οι γονείς θα δουλεύουν για την επίτευξη της ευημερίας.

Ένας γονέας με ζητήματα διαχείρισης θυμού  μπορεί να βρει τη θεραπεία ιδιαίτερα βοηθητική στο να αναπτύξει υγιείς και ασφαλείς τρόπους να αντιμετωπίσει και να διαχειριστεί τις σκέψεις και τα συναισθήματά του κι έτσι να γίνει περισσότερο ικανός να επικοινωνήσει με έναν σύντροφο ή ένα παιδί.

Παράδειγμα

Μαθαίνοντας νέες δεξιότητες επικοινωνίας στη θεραπεία: Η Μαρία, 30 ετών κανονίζει ραντεβού με θεραπευτή για να τη βοηθήσει να τα βγάλει πέρα με τον τεσσάρων ετών γιό της Γιωργάκη. Η Μαρία αναφέρει ότι ο Γιωργάκης είναι επιθετικός απέναντι στη μικρότερη αδερφή του, αγενής, απρόθυμος να ακούσει και συχνά φαίνεται αναστατωμένος. Λέει στο θεραπευτή ότι έχει δοκιμάσει διάφορα πράγματα, αλλά ο Γιωργάκης δεν ανταποκρίνεται σε καμία μορφή πειθαρχίας και δεν τις λέει τι συμβαίνει. Όταν τον βάζει τιμωρία, σηκώνεται και φεύγει μακριά. Παρόλο που η μητέρα της την ενθαρρύνει να τον δείρει, η Μαρία λέει ότι δε θέλει να το κάνει. Ο θεραπευτής συμφωνεί ότι το να τον δείρει δεν συνιστάται και ρωτά τη Μαρία περισσότερα για τη συμπεριφορά του Γιωργάκη και με αυτόν τον τρόπο μαθαίνει ότι ο Γιωργάκης άρχισε να συμπεριφέρεται με αυτόν τον τρόπο λίγο καιρό μετά τα πρώτα γενέθλια της αδερφής του. Η Μαρία λέει ότι δεν ζήλευε στην αρχή, αλλά τώρα αναφέρεται στην αδερφή του μόνο με τις λέξεις «χαζό μωρό» και συχνά της παίρνει τα παιχνίδια και της πετά μαξιλάρια και μαλακά παιχνίδια. Ο θεραπευτής ενθαρρύνει τη Μαρία να φέρει τον Γιωργάκη για μια συνεδρία. Μετά τη συζήτηση με τον Γιωργάκη, ο θεραπευτής αναφέρει στη Μαρία ότι ο Γιωργάκης είναι απογοητευμένος επειδή η αδερφή του συχνά τον ξυπνάει όταν ξυπνάει εκείνη τη νύχτα -τα δυο παιδιά μοιράζονται το δωμάτιο- και παρόλο που την αδερφή του την κουνάνε για να κοιμηθεί ξανά, αυτός πρέπει να κοιμηθεί μόνος του, κάτι που μερικές φορές τον δυσκολεύει. Η κούραση και η απογοήτευσή του εκφράζονται με την αγένεια που δείχνει στην αδερφή του και τη γενική ευαισθησία του. Το σπίτι δεν είναι αρκετά μεγάλο ώστε να έχει ο Γιωργάκης το δικό του δωμάτιο, αλλά από τώρα και στο εξής, όταν η Μαρία βάζει την κόρη της για ύπνο, φροντίζει να αφιερώνει χρόνο στο να βάλει τον Γιωργάκη πάλι για ύπνο, και η συμπεριφορά του αρχίζει να βελτιώνεται αμέσως. Η Μαρία ενθαρρύνει τον Γιωργάκη να συζητά μαζί της ότι τον προβληματίζει, και αποφασίζει να δίνει περισσότερη προσοχή σε παράγοντες που μπορεί να τον επηρεάζουν.

Γράφει η Παναγιώτα Μακρή
Ψυχολόγος, MSc in Child Development

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Αντιμετωπίζοντας τις συμπεριφορές των παιδιών πριν συμβούν 7+1 τρόποι ενίσχυσης της αυτοεκτίμησης των παιδιών Θέτοντας όρια με αγάπη