Η τακτική παρακολούθηση της ανάπτυξης των παιδιών έχει βασική σημασία για την πρόληψη και την διάγνωση τυχόν δυσκολιών. Ο όρος «ανάπτυξη» περιλαμβάνει τη διαφοροποίηση του οργανισμού μέσω της οποίας αποκτώνται συνεχώς νέες ικανότητες. Οι ικανότητες αυτές, διαμορφώνονται από την αλληλεπίδραση του παιδιού με το περιβάλλον του (φυσικό, κοινωνικό κλπ) και την επεξεργασία ποικίλων ερεθισμάτων. Η φυσιολογική ή αλλιώς τυπική ανάπτυξη εμφανίζει ευρέα όρια και είναι δυνατόν να διαφέρουν μεταξύ των παιδιών. Ωστόσο υπάρχουν κάποια βασικά ορόσημα που αποτελούν σημεία ελέγχου της συμπεριφοράς ή της φυσικής κατάστασης των παιδιών, καθώς μεγαλώνουν. Σε κάθε ηλικία το παιδί αναμένεται να έχει την ικανότητα να αναπτύσσει διάφορες δεξιότητες, και να συμμετέχει σε καθημερινές δραστηριότητες που καλείται καθημερινά.

Τις δεξιότητες αυτές τις χωρίζουμε σε ορισμένες κατηγορίες. Ενδεικτικά:

1. Κινητικά ορόσημα: Παρατηρούμε στην αδρή του κίνηση αν ως βρέφος στηρίζεται, κάθεται, μπουσουλά και αργότερα περπατά και μετακινείται λειτουργικά, τρέχει, σκαρφαλώνει κλπ. Στη λεπτή του κίνηση παρατηρούμε αν κάνει χρήση αντικειμένων με τα χέρια και τα δάχτυλά του, παίζει με μικρά παιχνίδια και αργότερα ζωγραφίζει ή γράφει κλπ.
2. Κοινωνική/ Συναισθηματική ανάπτυξη: Παρατηρούμε την κοινωνικότητά του, τη διάθεση για αλληλεπίδραση, τις εκφράσεις του, την κατανόηση συνθηκών, το παιχνίδι του κλπ.
3. Γλώσσα/ Επικοινωνία: Παρατηρούμε την επικοινωνία του, πώς αλληλεπιδρά εξωλεκτικά και μετέπειτα λεκτικά, πώς αναπτύσσεται ο λόγος του, πώς κατανοεί τους γύρω του και εκφράζει τις ανάγκες του.
4. Γνωστικά: Παρατηρούμε τις γνωστικές δεξιότητες του παιδιού, πώς μαθαίνει πράγματα και κατακτά νέες δεξιότητες, σκέφτεται, καταφέρνει επίλυση προβλημάτων στην καθημερινότητά του.
5. Παιχνίδι: Παρατηρούμε πώς εμπλέκεται σε διάφορα είδη παιχνιδιών και πώς εξελίσσεται (π.χ. παιχνίδι μίμησης, κατασκευαστικό, συμβολικό, παιχνίδι ρόλων κλπ).

Όταν ένα παιδί στερηθεί εμπειριών, συχνά δεν διαμορφώνει τις απαιτούμενες δεξιότητες που συνάδουν με τα αναπτυξιακά ορόσημα της ηλικίας του. Έτσι, μπορεί να παρατηρήσουμε πως σε σχέση με παιδιά της ηλικίας του «μένει πίσω». Η περίοδος της καραντίνας είναι ένα πολύ ηχηρό παράδειγμα. Πολλά νήπια δεν είχαν τη δυνατότητα να παίξουν σε παιδικές χαρές έτσι ώστε να αναπτύξουν τις αδρές κινητικές τους δεξιότητες. Ταυτόχρονα, δεν υπήρχαν ευκαιρίες για αλληλεπίδραση σε κοινωνικές εκδηλώσεις, συναθροίσεις ή πάρτι, έτσι ώστε να αναπτύξουν τις κοινωνικές τους δεξιότητες και την αλληλεπίδραση στο πλαίσιο του παιχνιδιού. Ανάλογες ελλείψεις βλέπουμε σε παιδιά που δεν πήγαιναν σχολείο για μεγάλο διάστημα και ως εκ τούτου έχουν μείνει πίσω αναφορικά με τις σχολικές δεξιότητες μέσα στην τάξη. Η παραπάνω συνθήκη είναι ασφαλώς ιδιαίτερη και τα παιδιά μπορεί να στερηθούν ευκαιριών για ανάπτυξη και στην καθημερινή ζωή, όταν για παράδειγμα περνάνε πολλή ώρα μπροστά από μία οθόνη, ή όταν τους παρέχουμε πολλή βοήθεια και δε τα αφήνουμε να δοκιμάσουν, να λερωθούν, να επεξεργαστούν μόνα τους και να μάθουν.

Μερικές γενικές ιδέες για να βοηθήσουμε τα παιδιά να αναπτυχθούν σωστά, είναι

• Να δίνουμε ευκαιρίες για κίνηση με περιπάτους, παιχνίδι σε παιδικές χαρές ή ακόμα και μέσα στο σπίτι παιχνίδια με γυμναστική, χορό ή yoga για παιδιά κ.ά.
• Να τα ενθαρρύνουμε να εξασκούν τη λεπτή τους κίνηση με παιχνίδια επιδεξιότητας όπως χάντρες, χειροτεχνίες, μικρά lego, πλαστελίνες ή ακόμα και παιχνίδια με ζύμη κ.ά.
• Να τους παρέχουμε πρόσβαση σε διάφορα υλικά ώστε να εξερευνήσουν μέσα από αισθητηριακά παιχνίδια στη φύση, ή ακόμα και μέσα στο σπίτι με δακτυλομπογιές, αφρό ξυρίσματος, αφρόλουτρα με παιχνίδια στο νερό, μπουρμπουλήθρες, συμμετοχή σε δραστηριότητες μαγειρικής κ.ά.
• Να δίνουμε γενικώς χώρο και χρόνο στα παιδιά να εξερευνήσουν, να δοκιμάσουν, να λερωθούν, να κάνουν λάθη ώστε να μάθουν και να τα ενθαρρύνουμε να κάνουν όσα περισσότερα μπορούν ανεξάρτητα όπως να μαζέψουν τα παιχνίδια τους, να φάνε ή να ντυθούν
• Να παρέχουμε ευκαιρίες για κοινωνικοποίηση και αλληλεπίδραση με συνομηλίκους, είτε πηγαίνοντας σε παιδικές χαρές είτε κανονίζοντας play dates με κάποιον συμμαθητή

Όταν ένα παιδί ωστόσο εξακολουθεί να υστερεί σε σχέση με τους συνομηλίκους του, μία αξιολόγηση μπορεί να βοηθήσει να εντοπιστεί για ποιό λόγο συμβαίνει αυτό, και κατ’ επέκταση πώς μπορεί να αναπτυχθεί περαιτέρω. Μέσω της Εργοθεραπείας, τα παιδιά έρχονται αντιμέτωπα με ποικίλες προκλήσεις, και μέσω αυτών αναπτύσσονται σε πολλούς από τους προαναφερθέντες τομείς. Σκοπός είναι το κάθε παιδί να περάσει από τα στάδια της ανάπτυξης με το δικό του ρυθμό, εξελίσσοντας όσο το δυνατόν περισσότερο τις ικανότητές του. Έτσι, θα μπορεί να συμμετέχει στις δραστηριότητες που καλείται καθημερινά, και να αντλεί χαρά και ικανοποίηση.

Γράφει η Δώρα Παναγοπούλου, Παιδιατρική Εργοθεραπεύτρια

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Συμβουλές για… Διαφορετικές γιορτές Η γιόγκα στην Εργοθεραπεία Γιατί δεν με αγκαλιάζει το παιδί μου;