Όταν ένα παιδί επίτηδες πετά τα παιχνίδια του στο πάτωμα ή ένα μεγαλύτερο παιδί δεν σταματά να «γκρινιάζει» και να ζητά μία επιπλέον λιχουδιά στο super market, φαίνεται ότι επαναλαμβανόμενα αμφισβητούν τα όρια που έχουν τεθεί. Πολλοί γονείς αποθαρρύνονται με αυτό τον τρόπο από το να θέσουν και να διατηρήσουν όρια στο παιδί τους  και συχνά αναρωτιούνται και να αξίζει τον κόπο η προσπάθεια.

Παρόλα αυτά ένα δομημένο πλαίσιο από κοινού με κανόνες όχι μόνο κάνουν το παιδί να μαθαίνει γρηγορότερα αλλά είναι και σημαντικό. Η προσπάθειά να αναθρέψουμε ένα υπεύθυνο, συνεργάσιμο παιδί χωρίς την ύπαρξη κανόνων αντίστοιχων της ηλικίας του είναι σαν να προσπαθούμε να μεγαλώσουμε ένα χρυσόψαρο έξω από τη γυάλα.  Χωρίς να υπονοείται μία άκρατη αυστηρότητα, οι κανόνες είναι αναγκαίοι ώστε να ανθίσει το παιδί και να αναπτυχθεί.

• Ετοιμάζουν το παιδί για τον πραγματικό κόσμο. Οι κανόνες παρέχουν το γενικό πλαίσιο έτσι ώστε το παιδί να μάθει τι αναμένουμε από αυτό και τι θα συμβεί αν δεν ακολουθήσει αυτούς τους κανόνες. Το να υπάρχουν οικογενειακοί κανόνες, όπως «δεν χτυπάμε»  ή «τα παιχνίδια πρέπει να μαζεύονται πριν κοιμηθούμε», και ακολούθως οι αντίστοιχες συνέπειες αν δεν ακολουθήσει αυτούς τους κανόνες, αυτό βοηθά το παιδί να προσαρμόζεται σε νέες καταστάσεις ευκολότερα.
• Μαθαίνουν στο παιδί πώς να συναναστρέφεται με άλλους ανθρώπους. Μερικοί κανόνες είναι δείγματα καλής συμπεριφοράς, όπως παραδείγματος χάριν, το να λέω «παρακαλώ» όταν ζητώ κάτι ή «ευχαριστώ» όταν μου προσφέρουν κάτι. Αν οι ίδιοι οι γονείς χρησιμοποιούν τέτοιο λεξιλόγιο στο σπίτι, το παιδί όχι μόνο θα είναι πιο ευγενικό αλλά και θα μάθει τον κατάλληλο τρόπο ώστε να παίρνει αυτό που θέλει.
• Παρέχουν μια αίσθηση οργάνωσης. Οι συγκεκριμένοι κανόνες βοηθούν τα παιδιά να προβλέψουν τι θα ακολουθήσει (προβλεπτική ικανότητα). Ακόμη και πολύ μικρότερα παιδιά συνεργάζονται καλύτερα όταν ξέρουν τι θα ακολουθήσει, και αυτό τα βοηθά να αναπτύξου ένα αίσθημα ανήκειν στον κόσμο των μεγάλων.
• Βοηθούν τα παιδιά να νιώθουν ικανά. Τα ξεκάθαρα όρια τείνουν να μειώνουν τις διαμάχες στην οικογένεια επειδή τα παιδιά δεν έχουν την ανάγκη να δοκιμάζουν διαρκώς τους γονείς τους ώστε να δουν που φτάνει η ελαστικότητα των ορίων. Αυτό δεν σημαίνει ότι θα συμμορφωθούν αμέσως στα όρια και ότι δεν θα τα δοκιμάζουν, απλά θα συνειδητοποιήσουν μετά από πολλές δοκιμές ότι η συμπεριφορά τους δεν τους ωφελεί σε κάτι. Το παιδί θα καταλάβει καλύτερα τι αναμένουμε από αυτά μέσω της χρήσης θετικής γλώσσας στους κανόνες «μπορούμε να φάμε μόνο στην κουζίνα» «μπορούμε να αγοράσουμε μόνο ένα γλύκισμα». Παρομοίως, ενισχύοντας την επιθυμητή συμπεριφορά το ενθαρρύνουμε να συνεργάζεται ακόμη καλύτερα.

Οι κανόνες προστατεύουν τα παιδιά. Ανεξαρτήτως του πόσο συχνά τα παιδιά συμπεριφέρονται σαν να επιθυμούν τον έλεγχο, η υπερβολική δύναμη στα χέρια τους είναι τρομακτική.  Υποσυνείδητα αναγνωρίζουν ότι χρειάζονται έναν ενήλικα να είναι υπεύθυνος και βασίζονται στους γονείς τους να τα καθοδηγήσουν.

Βοηθούν τα παιδιά να αισθάνονται ασφάλεια. Τα παιδιά αλλά και οι ενήλικες, συχνά παραπονιούνται για τους κανόνες ότι είναι «σπαστικοί» και «ξενέρωτοι». Η αλήθεια είναι ότι πολλοί κανόνες, όπως και πολλοί νόμοι, φτιάχτηκαν για να προστατέψουν τα παιδιά «Τους αναπτήρες τους χρησιμοποιούν οι μεγάλοι» όπως «Φοράμε κράνος όταν ανεβαίνουμε σε μηχανάκι». Όταν επιμένουμε το παιδί να ακολουθεί κανόνες στο σπίτι, το σχολείο, το βοηθούμε μακροπρόθεσμα να ακολουθεί και τους νόμους και σαφώς να είναι ασφαλές.

Αυξάνουν την αυτοπεποίθηση. Αν σταδιακά διευρυνθούν τα όρια που έχουν τεθεί στο παιδί, τότε αυτό θα νιώσει πιο σίγουρο για τον εαυτό του καθώς θα έχει εισπράξει ότι το εμπιστεύεστε να διαχειριστεί τον εαυτό του δίνοντάς του ανεξαρτησία. Τα παιδιά νιώθουν πολλοί περήφανα όταν κατακτούν τέτοιες ικανότητες και υπάρχει η εμπιστοσύνη να κοιμηθούν το βράδυ σε ένα φίλο ή να πάει παίξει μόνο του στο πάρκο με το ποδήλατο».

Θέτοντας όρια

Σιγουρευτείτε ότι τα όρια που θέτετε αντιστοιχούν στην ηλικία του παιδιού σας και στο αναπτυξιακό στάδιο το οποίο βρίσκεται, ώστε να ενισχύεται η φυσική τάση του να μαθαίνει, να εξερευνεί τον κόσμο και να εξασκεί νέες δεξιότητες. Πώς όμως γίνεται αυτό;

Μην είστε πολύ αυστηροί. Πολλές φορές οι γονείς προσπαθώντας να αποφύγουν να κακομάθουν το παιδί τους, θέτουν πάρα πολλούς κανόνες με αποτέλεσμα να περιορίζουν σε μεγάλο βαθμό το παιδί. Αν αναμένετε το παιδί να φάει όλο το φαγητό του με κουτάλι ή πιρούνι ή να μην τρέχει ποτέ μέσα στο σπίτι, τότε μάλλον θα συναντήσετε αντίσταση παρά  υπακοή. Επίσης, οι υψηλές προσδοκίες σας μπορούν να κάνουν το παιδί να αισθανθεί ανίκανο να σας ικανοποιήσει. Προσπαθήστε να φτιάχνετε κανόνες που να αντιστοιχούν στην ηλικία και τις ικανότητες του παιδιού, και να δίνεται μια εξήγηση για την χρησιμότητα τους.

Μην είστε πολύ «εύκολοι». Οι γονείς που ουσιαστικά δεν επιθυμούν ή δεν μπορούν να θέσουν όρια στο παιδί τους, κατά βάθος βλάπτουν το παιδί τους. Όταν ικανοποιείτε κάθε επιθυμία του παιδιού σας, δεν εφαρμόζεται συνέπειες στη συμπεριφορά του, ή δίνετε κενές απειλές, δεν βοηθάτε το παιδί σας να μάθει να λειτουργεί υπεύθυνα. Προσπαθήστε να θέσετε λογικά όρια στο παιδί. Ένα μικρό παιδί είναι αναμενόμενα να φωνάζει όταν θυμώνει, αλλά μπορούμε και πρέπει να περιμένουμε περισσότερα από αυτό. Οι προσδοκίες αυτές καλό θα είναι να μην είναι διαπραγματεύσιμες, «ας χρησιμοποιούμε λέξεις καλύτερα, ναι;». Αντιθέτως θέτουμε το όριο με ήρεμο αλλά σταθερό τρόπο «Χρησιμοποιούμε λέξεις. Δεν φωνάζουμε.»

Να είστε συνεπείς. Όταν επιτρέπετε μία συμπεριφορά την μία μέρα και την επόμενη αντιδράτε σε αυτή, τότε μπερδεύετε το παιδί. Επίσης, τα μπερδεμένα αυτά μηνύματα θα ενθαρρύνουν το παιδί να δοκιμάσει ακόμη περισσότερο την ισχύ των ορίων και κατά πόσο μπορεί να τα παραβιάσει. Είναι προτιμότερο να φτιάξετε λιγότερους κανόνες, τους οποίους μπορείτε να διαχειριστείτε παρά πολλούς που θα τους εφαρμόζετε περιστασιακά. Στα μικρότερα παιδιά περιορίστε τους κανόνες στην υγιεινή και την ασφάλεια. Και θυμηθείτε ότι το να είμαι συνεπής δεν σημαίνει άκαμπτος, αφού μπορεί οι κανόνες να αλλάξουν υπό συγκεκριμένες συνθήκες, εξηγώντας το λόγο που γίνεται αυτό.

Να είστε ανοιχτοί στην διεύρυνση των κανόνων. Όταν τα παιδιά πηγαίνουν στο σχολείο παρατηρούν τι κάνουν  οι φίλοι τους και πιθανόν να αρχίσουν να ζητούν περισσότερα προνόμια. Λαμβάνοντας υπόψη την επιθυμία αυτή δίνουμε την ευκαιρία στο παιδί να δείξει ότι είναι ικανό να διαχειριστεί περισσότερες ευθύνες. Διευρύνουμε έναν κανόνα αρχικά σε δοκιμαστική βάση. Αν για παράδειγμα το παιδί ζητά να πηγαίνει πιο αργά για ύπνο μπορούμε να πούμε: «Θα πηγαίνεις για ύπνο μισή ώρα αργότερα. Αν όμως δούμε ότι δυσκολεύεσαι να ξυπνήσεις το πρωί αυτό θα σημαίνει πως χρειάζεσαι περισσότερο ύπνο, και θα γυρίσουμε στο προηγούμενο πρόγραμμα».

Δώστε φωνή στο παιδί. Αν αφήσουμε το παιδί να έχει λόγο στην διαμόρφωση των κανόνων στο σπίτι αλλά και την θέσπιση συνεπειών όταν υπερβαίνονται αυτά το όρια, αυτό μπορεί να δώσει ισχυρό κίνητρο στο παιδί να είναι πιο συνεργάσιμο. Μπορεί να προκαλέσει μεγάλη έκπληξη το πόσο υπεύθυνο μπορεί να γίνει ένα παιδί μόνο και μόνο συμμετέχοντας σε αυτή τη διαδικασία.

Θέτοντας και εφαρμόζοντας κανόνες σε ένα περιβάλλον αγάπης, όχι μόνο προστατεύουμε το παιδί αλλά παράλληλα αυξάνουμε και τις δεξιότητες συνεργασίας και αποδοχής. Πέραν του περιορισμού, τα όρια που θέτονται στα παιδιά τους παρέχουν την ασφάλεια που χρειάζονται ώστε να εξελιχθούν και να γίνουν πιο υπεύθυνα και ανεξάρτητα καθώς μεγαλώνουν.

Γράφει η Παναγιώτα Μακρή
Ψυχολόγος, MSc in Child Development

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Θέτοντας όρια με αγάπη Διδάσκοντας τον αυτοέλεγχο στα παιδιά Γονεϊκά στυλ ανατροφής: Τι είναι και γιατί μας ενδιαφέρουν