Τα τελευταία χρόνια, έρευνες στον τομέα της μάθησης, έχουν οδηγηθεί στην Θεωρία της πολλαπλής Νοημοσύνης. Εν συντομία, η θεωρία αυτή υποστηρίζει ότι το κάθε άτομο έχει ένα διαφορετικό στυλ μάθησης και διαφορετικά είδη νοημοσύνης που χρησιμοποιεί στην καθημερινότητα του.

Ενώ κάποιοι μπορεί να μάθουν πολύ εύκολα σε ένα γλωσσικό περιβάλλον (ανάγνωση και γραφή), άλλοι διδάσκονται πιο αποτελεσματικά μέσω της λογικο-μαθηματικής οδού, την ίδια στιγμή που άλλοι επωφελούνται περισσότερο από την κιναισθητική νοημοσύνη (μάθηση κάνοντας κάτι με τα χέρια).

Το κάθε άτομο διακατέχεται από το κάθε είδος νοημοσύνης αλλά υπάρχει πάντοτε μια προεξάρχουσα, κυρίαρχη νοημοσύνη.

Η ενασχόληση με τα πολλαπλά είδη νοημοσύνης ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 1980 από τον Howard Gardner και συνεχίζεται έως και σήμερα.

Η Θεωρία της πολλαπλής νοημοσύνης του Howard Gardner

Ο Howard Gardner του πανεπιστημίου του Harvard αρχικά εντόπισε 7 διαφορετικά είδη νοημοσύνης. Σύμφωνα με τον Gardner, αυτή η θεωρία, που προέκυψε από γνωστικού τύπου έρευνα «φανερώνει την έκταση στην οποία οι μαθητές έχουν διαφορετικά μεταξύ τους «μυαλά» και ως εκ τούτου μαθαίνουν, θυμούνται, εκτελούν και κατανοούν με διαφορετικούς τρόπους».

Πιο αναλυτικά, η θεωρία αυτή προτείνει ότι «όλοι είμαστε ικανοί να μάθουμε τον κόσμο μέσω της γλώσσας, της λογικο-μαθηματικής ανάλυσης, της χωρικής αναπαράστασης, της μουσικής σκέψης, της χρήσης του σώματος ώστε να επιλύσουμε προβλήματα ή να κατασκευάσουμε πράγματα, να μάθουμε τον εαυτό μας ή να αντιληφθούμε τα συναισθήματα των άλλων. Το σημείο διαφοροποίησης είναι η δυναμική του κάθε είδους νοημοσύνης και ο τρόπος με τον οποίο αυτά τα είδη νοημοσύνης συνδυάζονται ώστε να φέρουμε εις πέρας διάφορα καθήκοντα» (Hani Morgan, 2014).

Αυτή η διαφορετικότητα, σύμφωνα με τον Gardner, θα έπρεπε να επηρεάζει τον τρόπου που εκπαιδεύονται τα παιδιά. Αυτές οι διαφορές «προκαλούν» ένα εκπαιδευτικό σύστημα που υποθέτει ότι όλοι μπορούν να μάθουν με τα ίδια μέσα και ότι ένα ομοιόμορφο καθολικό μέσο μπορεί να δοκιμάσει τη διαδικασία μάθησης.

Τα 9 είδη νοημοσύνης

Ο Gardner ισχυρίστηκε ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν πολλαπλά είδη νοημοσύνης. Αυτά τα πολλαπλά είδη μπορούν να καλλιεργηθούν και να ενδυναμωθούν ή να παραμεληθούν και να αποδυναμωθούν. Οι ερευνητική του δουλειά ήδη από το 1991 εντόπισε 7 είδη νοημοσύνης, αλλά στο μεσοδιάστημα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι υπάρχουν συνολικά 9 είδη νοημοσύνης:

• Λεκτική/ γλωσσική νοημοσύνη: Η γλωσσική νοημοσύνη αφορά την παραγωγή της γλώσσας, αλλά και την ευαισθησία για λεπτές αποχρώσεις, κανόνες και ρυθμούς της γλώσσας . Σχετίζεται με λέξεις είτε προφορικά είτε γραπτά. Οι άνθρωποι με λεκτική-γλωσσική νοημοσύνη χαρακτηρίζονται από  ευκολία στη χρήση των λέξεων και της γλώσσας και στην κατανόηση οδηγιών και σημασιών λέξεων. Είναι συνήθως καλοί στην ανάγνωση, στον γραπτό λόγο, στην αφήγηση ιστοριών και στην απομνημόνευση λέξεων και ημερομηνιών. Μαθαίνουν καλύτερα μέσω της ανάγνωσης, της τήρησης σημειώσεων και της συζήτησης ενώ μαθαίνουν ξένες γλώσσες πολύ εύκολα καθώς έχουν υψηλή λεκτική μνήμη και ανάκληση και μια ικανότητα να καταλαβαίνουν και να χειρίζονται σωστά τη σύνταξη και τη δομή.
• Λογικομαθηματική νοημοσύνη: Σχετίζεται με αριθμούς, με τη λογική, την αφαιρετική ικανότητα και την ικανότητα επαγωγικής και απαγωγικής λογικής. Τα άτομα με λογική / μαθηματική νοημοσύνη διαθέτουν ιδιαίτερες ικανότητες συλλογισμού, αναγνώρισης περιληπτικών σχεδίων, επιστημονικής σκέψης και έρευνας καθώς και εκτέλεσης σύνθετων υπολογισμών.
• Μουσική νοημοσύνη: Μουσικήνοημοσύνη είναι η ικανότητα να απολαμβάνεις, να εκτελείς και να συνθέτεις μουσικά κομμάτια. Σχετίζεται με ευαισθησία στην κίνηση, στο ρυθμό και στη χροιά του ήχου καθώς και με τις συναισθηματικές αποχρώσεις της μουσικής . Τα άτομα που διαθέτουν μουσική νοημοσύνη μαθαίνουν καλύτερα μέσω της ανάγνωσης. Μάλιστα χρησιμοποιούν τραγούδια ή το ρυθμό για να μάθουν ή να απομνημονεύσουν πληροφορία.
• Χωροταξική νοημοσύνη: Αυτό το είδος νοημοσύνης σχετίζεται με την ικανότητα να παρατηρείς και να χειρίζεσαι νοερά αντικείμενα, να παρατηρείς και να αναπαριστάς χωρικά σχέσεις και αντικείμενα. Τα άτομα με υψηλή χωροταξική νοημοσύνη διαθέτουν ισχυρή οπτική μνήμη, καλλιτεχνικές τάσεις και ζωηρή φαντασία. Παράλληλα, διαθέτουν πολύ καλό προσανατολισμό στο χώρο αλλά και καλό οπτικοκινητικό συντονισμό.
• Κιναισθητική νοημοσύνη: Αυτό το είδος νοημοσύνης αφορά την ικανότητα να χρησιμοποιείς συντονισμένα κινητικές δεξιότητες. Άτομα που διαθέτουν υψηλή κιναισθητική νοημοσύνη χρησιμοποιούν το σώμα τους ώστε να επιλύουν προβλήματα, να χρησιμοποιούν ιδέες και να εκφράζουν συναισθήματα, να μιμούνται, να εκφράζονται μέσω του σώματος. Μαθαίνουν λοιπόν καλύτερα μέσω της σωματικής δραστηριότητας και διαθέτουν υψηλότερη σωματική μνήμη.
• Διαπροσωπική Νοημοσύνη: Η διαπροσωπική νοημοσύνη αφορά την ικανότητα να αντιλαμβάνεσαι τους σκοπούς των άλλων ανθρώπων, τα κίνητρά τους, την οπτική τους γωνία, να αποδίδεις κίνητρα στη συμπεριφορά τους, να συνεργάζεσαι και να αλληλεπιδράς με άλλους.
• Ενδοπροσωπική νοημοσύνη: Η ενδοπροσωπική νοημοσύνη είναι η ικανότητα να κατανοώ τα βαθύτερα αισθήματα μου, τις επιθυμίες μου και τις ιδέες μου. Αφορά την ικανότητα προσωπικής γνώσης με κατεύθυνση τον ίδιο μας τον εαυτό.
• Νατουραλιστική νοημοσύνη: Αυτό το είδος νοημοσύνης συνδέεται με την ικανότητα να αναγνωρίζω και να συνδέω πληροφορίες προερχόμενες από το φυσικό περιβάλλον. Προστέθηκε στην θεωρία μόλις το 1996. Άτομα με υψηλή νατουραλιστική νοημοσύνη μαθαίνουν καλύτερα όταν το υπό συζήτηση θέμα σχετίζεται άμεσα με τη φύση και το περιβάλλον.
• Υπαρξιακή νοημοσύνη: Άτομα με υψηλό δείκτη αυτού του τύπου νοημοσύνης προβληματίζονται έντονα με θέματα ύπαρξης και ανυπαρξίας, καλού και κακού, σωστού και λάθους.

Ενώ όλοι οι άνθρωποι κατέχουν μέρος όλων των ειδών νοημοσύνης, οι περισσότεροι θα έχουν ένα κυρίαρχο είδος το οποίο θα επηρεάσει τον τρόπο που μαθαίνουν και αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον τους.

Πολλαπλά είδη νοημοσύνης στην σχολική τάξη

Οι παιδαγωγοί ανταποκρίνονται θετικά στην θεωρία του Gardner. Πολλοί έχουν ενστερνιστεί αυτό τον τρόπο διδασκαλίας και λαμβάνεται υπόψη στη δόμηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων σε πολλές χώρες.

Πολλά σχολεία, κυρίως στις ΗΠΑ, δομούν το αναλυτικό εκπαιδευτικό τους πρόγραμμα με βάση τα πολλαπλά είδη νοημοσύνης και αναδιαμορφώνουν τις τάξεις, ακόμη και ολόκληρο το σχολικό συγκρότημα, ώστε να ανταποκρίνεται στις αρχές της θεωρίας των πολλαπλών ειδών νοημοσύνης.

Όλα τα είδη νοημοσύνης είναι απαραίτητα στη ζωή μας. Ως εκ τούτου οι εκπαιδευτικοί αλλά και οι γονείς, χρειάζεται να λαμβάνουν υπόψη τους όλα τα είδη, και όχι μόνο τα δύο πρώτα, δηλαδή τη λεκτική/γλωσσική και τη λογικομαθηματική νοημοσύνη, και να διδάσκουν πολυεπίπεδα και σφαιρικά ώστε ένα επιτυγχάνεται η μάθηση και να γίνεται αυτό με ευχάριστο αλλά και φιλικό προς το παιδί  τρόπο.

Γράφει η Παναγιώτα Μακρή
Ψυχολόγος, MSc in Child Development

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Συναισθηματική νοημοσύνη: Τι είναι και γιατί τη χρειαζόμαστε Η αξία της συναισθηματικής νοημοσύνης σε παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες και ΔΕΠ-Υ Η αξία της Συναισθηματικής Νοημοσύνης στα παιδιά