Τα παιδιά συνηθίζουν να ξεπερνούν τα όρια των άλλων αρκετά συχνά. Παίρνουν πράγματα που δεν είναι δικά τους, μπορεί να δείξουν πολύ έντονο ενθουσιασμό όταν εκφράζουν την αγάπη τους προς το μωρό. Μπορεί να χτυπήσουν άλλα άτομα, ακόμη και το μικρό τους αδερφάκι όταν δεν μπορούν να περιορίσουν τον εκνευρισμό τους. Λένε ακριβώς αυτό που σκέφτονται, πράγμα που μπορεί να μην είναι πάντα ευγενικό. Δείχνουν να πιστεύουν πω όλος ο κόσμος είναι η προσωπική τους παιδική χαρά, και σαφώς το να μάθουν ακολουθούν κανόνες σχετικούς με το τι επιτρέπεται και τι όχι απαιτεί μεγάλη προσπάθεια.

Συχνά οι ενήλικες προσπαθούν να κάνουν το παιδί να καταλάβει τα συναισθήματα του ατόμου που πλήγωσε. Παραδείγματος χάριν λένε:

• «Κοίτα πόσο στεναχωρημένος είναι ο αδερφός σου»
• «Πως θα ένιωθες εσύ αν κάποιος έπαιρνε το δικό σου παιχνίδι;»
• «Τώρα με στεναχώρησες» φράση που συνοδεύεται από την αντίστοιχη έκφραση προσώπου.
• «Τα άλλα παιδιά δεν θα θέλουν να παίζουν μαζί σου αν το κάνεις αυτό»

Παρόλα αυτά, τέτοιες προσπάθειες να συναισθανθεί το παιδί τους άλλους ανθρώπους, συχνά έχει σαν αποτέλεσμα το παιδί να γίνεται πιο αμυντικό.

Άρα, πως θα βοηθήσουμε τα παιδιά να αποκτήσουν ενσυναίσθηση (να μπορούν να αντιληφθούν τα συναισθήματα των άλλων) αλλά και να ελέγξουν την παρορμητική τους συμπεριφορά;

Τα παιδιά μαθαίνουν σχετικά με την ενσυναίσθηση, κυρίως όταν κάποιος άλλος έχει δείξει ενσυναίσθηση στα ίδια και καταλαβαίνοντας και εκφράζοντας πως ένιωσαν όταν συνέβη αυτό. Αυτό οδηγεί τα παιδιά στο συμπέρασμα ότι η ενσυναίσθηση μας βοηθά να νιώσουμε καλύτερα. Το κάθε παιδί την αξίζει και τη χρειάζεται όχι μόνο όταν έχει κάνει κάποιο λάθος αλλά και όταν οι επιθυμίες του και τα δυνατά του συναισθήματα το οδηγούν να λειτουργήσει με μη κοινωνικά αποδεκτό τρόπο. Σε πολλές περιπτώσεις, το παιδί δυσκολεύεται. Τότε είναι που έχει πολλά να μάθει και χρειάζεται την υπομονετική μας καθοδήγηση. Χρειάζεται να γίνει κατανοητό τι συναισθήματα δημιουργεί η συμπεριφορά του τόσο όταν κάνει κάτι που δεν πρέπει, όσο και όταν κάνουν κάτι όμορφο.

Όταν το παιδί καλείται να καταλάβει πως ένιωσε κάποιος άλλος τον οποίο πλήγωσε με τη συμπεριφορά του, θα δυσκολευτεί να το πετύχει, όταν το ίδιο το παιδί δεν έχει λάβει την αντίστοιχη προσοχή σχετικά με τη δική του συμπεριφορά. Μια δήλωση: «Βλέπεις πόσο στεναχωρημένη είναι η αδερφή σου;»  είναι πολύ πιθανό να προκαλέσει πιο έντονη συμπεριφορά απέναντι στην αδερφή παρά να βοηθήσει το παιδί να αντιληφθεί τα συναισθήματα της. Αυτό δε συμβαίνει επειδή δεν ενδιαφέρεται, αλλά επειδή δεν παίρνει τη βοήθεια που χρειάζεται ώστε να διαχειριστεί τα συναισθήματα που του προκαλεί η συγκεκριμένη κατάσταση. Όταν το παιδί καταλάβει τι είναι η ενσυναίσθηση και πόσο καλά λειτουργεί, τότε μαθαίνει πιο αποτελεσματικά και δεν γίνεται τόσο αμυντικό. Βέβαια πρέπει πάντα να έχουμε κατά νου ότι το να μάθει το παιδί ότι δεν επιτρέπεται να χτυπά άλλους ανθρώπους, είναι μόνο η αρχή  αυτών που πρέπει να γνωρίζει ώστε να μπορεί αποτελεσματικά να ελέγξει την παρορμητική του συμπεριφορά και τα συναισθήματα, ακραίας χαράς ή λύπης.

Όταν τα παιδιά βιώνουν σε ακραίο βαθμό κάποιο συναίσθημα, λειτουργεί ο συναισθηματικός εγκέφαλος και είναι δύσκολο να ενεργοποιήσουν και τον προμετωπιαίο λοβό του εγκεφάλου τους ώστε να επιδείξουν και ενσυναίσθηση. Είναι αναπτυξιακά δύσκολο να συγχρονίσουν αυτά τα δύο συστήματα και ακόμη και αν απολογηθούν θα είναι κυρίως για να ξεφύγουν από αυτή την άβολη κατάσταση και να γλιτώσουν τις αποδοκιμασίες των ενηλίκων φροντιστών τους (γονέων-δασκάλων).

Η διατήρηση μίας καλής σχέσης και η φροντιστική στάση απέναντι στο παιδί όταν θέτουμε ένα όριο συμπεριφοράς  το βοηθά να μην αισθανθεί ότι εκτίθεται αλλά και να επωφεληθεί στο μέγιστο από την κατάσταση.

«Αισθάνομαι αναστατωμένος όταν φωνάζεις και με χτυπάς. Δεν μπορώ να σε αφήσω να το κάνεις αυτό, αλλά πραγματικά σε αγαπώ και ενδιαφέρομαι να μάθω γιατί είσαι τόσο αναστατωμένος και θυμωμένος». Όλα αυτά μπορούν να λεχθούν αγγίζοντας το παιδί και δείχνοντάς του φροντίδα και ενσυναίσθηση, θέτοντας το παράδειγμα της συμπεριφοράς.

Όταν οι ενήλικες μιλούν ανοιχτά για τα συναισθήματα τους, βοηθούν τα παιδιά να καταλάβουν τι πρέπει να κάνουν όταν κατακλύζονται και αυτά από έντονα συναισθήματα. Είναι πιο εύκολο για τα παιδιά να επωφεληθούν από τέτοιες εμπειρίες όταν καταλάβουν ότι τα συναισθήματά τους είναι σημαντικά για τους άλλους. Ας βοηθήσουμε τα παιδιά να μάθουν μέσα από τα πολλά τους λάθη αλλά και τις περιπτώσεις που θα ξεπεράσουν τα όρια, με καθοδήγηση και ευγένεια και όχι με φωνές, γκριμάτσες και σηκωμένο δάχτυλο. Κανείς μας δεν θα ήθελα να είναι σε μια τέτοια θέση όπου κρίνεται από όλους για όλα.

Έτσι ακόμη και όταν υπάρχουν συνέπειες για τις πράξεις των παιδιών αυτό μπορεί να γίνει με έναν όμορφο τρόπο, επικοινωνώντας με το παιδί σε συναισθηματικό επίπεδο. Τα παιδιά επιζητούν την επιδοκιμασία και την αποδοχή των γονέων τους, και θα είναι πιο εύκολα να μας ακολουθήσουν όταν έχουν νιώσει ότι νοιαζόμαστε για τα συναισθήματά τους.

Γράφει η Παναγιώτα Μακρή
Ψυχολόγος, MSc in Child Development

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Διδάσκοντας τον αυτοέλεγχο στα παιδιά Γιατί τα παιδιά χρειάζονται όρια; 7+1 τρόποι ενίσχυσης της αυτοεκτίμησης των παιδιών