Πως μοιάζει η ΔΕΠ-Υ;

Αξιολογώντας ένα παιδί με ΔΕΠ-Υ μπορούμε να διακρίνουμε δυνατά σημεία αλλά και δυσκολίες και ακολούθως να δομηθεί ένα πρόγραμμα παρέμβασης. Αυτή η διαδικασία άλλοτε είναι εύκολη και άλλοτε όχι.

Σε κάποιες περιπτώσεις η εικόνα του παιδιού δεν είναι ξεκάθαρη. Κάποιες φορές δεν είναι εύκολο να καθοριστεί τι συμβαίνει αλλά και πως θα αντιμετωπιστεί η εκάστοτε  κατάσταση. Πολλές φορές χρειάζεται χρόνος ώστε να δρομολογηθεί ένα αποτελεσματικό πρόγραμμα παρέμβασης.

Τι είναι η ΔΕΠ-Υ  και που διαφοροποιείται από άλλες δυσκολίες;

Αν ένα παιδί έχει δυσκολίες στο σχολείο, ίσως να έχει ΔΕΠ-Υ, αλλά είναι πιθανό να αντιμετωπίζει επιπροσθέτως και μαθησιακές δυσκολίες, ή δυσκολίες συναισθήματος ή ακόμη και αγχώδες συναίσθημα. Πολλές φορές αυτό που μοιάζει με ΔΕΠ-Υ είναι αποτέλεσμα ενδοοικογενειακής πίεσης.

Εφόσον η ΔΕΠ-Υ δείχνει να είναι ένα κράμα των παραπάνω, η φαρμακευτική αγωγή από μόνη της, που προτείνεται όλο και συχνότερα δεν επιλύει το πρόβλημα. Χρειάζεται και άλλου τύπου θεραπευτική παρέμβαση ώστε να αντιμετωπιστούν επίμονα ακαδημαϊκά, συναισθηματικά ή οικογενειακά προβλήματα. Μόνο μετά από συστηματική παρέμβαση μπορούμε να αποφανθούμε ως προς την κλινική εικόνα του παιδιού η οποία πλέον θα είναι ξεκάθαρη.

Πολλοί γονείς διστάζουν και είναι επιφυλακτικοί απέναντι στην προτεινόμενη φαρμακευτική αγωγή για την ΔΕΠ-Υ. Οι αντιστάσεις τους κάμπτονται από τη στιγμή που εξοικειώνονται με την ισχύουσα κατάσταση και καθίσταται κατανοητό ότι το υπόβαθρο είναι βιολογικό και συνίσταται στη διαταραχή της λειτουργίας του εγκεφάλου σε επίπεδο νευροδιαβιβαστών.

Πως λειτουργούν οι νευροδιαβιβαστές στο μυαλό ενός ανθρώπου με ΔΕΠ-Υ

Πριν μιλήσουμε για αυτά τα ιδιαίτερα χημικά στοιχεία του εγκεφάλου, θα ήταν χρήσιμο να εξηγήσουμε κάποια στοιχεία σχετικά με την ανατομία του εγκεφάλου.

Υπάρχουν εκατομμύρια κύτταρα και νευρώνες σε διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου μας. Κάθε περιοχή είναι υπεύθυνη για μια συγκεκριμένη λειτουργία. Οι περιοχές του εγκεφάλου δέχονται ερεθίσματα (οπτικά,  ακουστικά, αισθητηριακά) τα οποία εν συνεχεία βοηθούν στη διαμόρφωση της δράσης μας.

Άλλες περιοχές του εγκεφάλου δέχονται ερεθίσματα από τα όργανα μας με αποτέλεσμα τη ρύθμιση της λειτουργίας τους.

Κάθε περιοχή του εγκεφάλου όμως δεν αποτελεί μια απομονωμένη περιοχή αλλά αλληλοεπιδρά με τις υπόλοιπες προκειμένου να επιτυγχάνεται η εύρυθμη λειτουργία  του οργανισμού. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω των νευρωνικών κυκλωμάτων (ένα σύστημα «καλωδίωσης» μεταξύ των νευρώνων), που μεταφέρουν πληροφορίες από τη μια περιοχή του εγκεφάλου στην άλλη.

Οι πληροφορίες μεταδίδονται μέσα στα κυκλώματα μέσω της δράσης των νευροδιαβιβαστών. Κάθε νευρώνας παράγει μικρές ποσότητες ενός συγκεκριμένου νευροδιαβιβαστή, ο οποίος απελευθερώνεται στο ελάχιστο χώρο που υπάρχει μεταξύ των νευρώνων, που ονομάζεται σύναψη, ενεργοποιώντας ή καταστέλλοντας τον επόμενο νευρώνα στη σειρά.

Πώς όμως ο κάθε νευροδιαβιβαστής γνωρίζει σε ποιόν υποδοχέα ενός νευρώνα να συνδεθεί, όταν υπάρχουν τόσοι υποδοχείς; Κάθε νευροδιαβιβαστής έχει μια μοναδική μοριακή δομή- ένα κλειδί- και κατ’ αυτόν τον τρόπο μπορεί να συνδεθεί μόνο με συγκεκριμένους υποδοχείς, ώστε να αλληλεπιδρά με συγκεκριμένους νευρώνες.

Ανεπάρκεια Νευροδιαβιβαστών στην ΔΕΠ-Υ.

Νευροεπιστήμονες έχουν βρει ότι ανεπάρκεια σε συγκεκριμένους νευροδιαβιβαστές είναι κοινό χαρακτηριστικό σε αρκετές διαταραχές, συμπεριλαμβανομένης της διαταραχής άγχους, της δυσκολίας διαχείρισης θυμού αλλά και της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής.

Η ΔΕΠ-Υ ήταν η πρώτη διαταραχή που συσχετίσθηκε με ανεπάρκεια ενός συγκεκριμένου νευροδιαβιβαστή- της νορεπινεφρίνης. Επίσης είναι η πρώτη διαταραχή που ανταποκρίνεται σε φαρμακευτική αγωγή ώστε να διορθωθεί αυτή η ανεπάρκεια. Όπως όλοι οι νευροδιαβιβαστές, η νορεπινεφρίνη συντίθεται εντός του εγκεφάλου μας. Η νορεπινεφρίνη προέρχεται από την L- Dopa , η οποία μετατρέπεται σε ντοπαμίνη και ακολούθως σε νορεπινεφρίνη.

Συνεργασία 4 οδών

Η ΔΕΠ-Υ φαίνεται να αφορά ανεπαρκή δραστηριότητα νευροδιαβιβαστών σε 4 σημαντικές περιοχές του εγκεφάλου μας:

• Μετωπιαίος Λοβός-Frontal cortex. Αυτή η περιοχή ενορχηστρώνει υψηλού επιπέδου λειτουργίες: διατήρηση της προσοχής, οργάνωση και εκτελεστικές λειτουργίες. Ανεπάρκεια νορεπινεφρίνης  σε αυτό το τμήμα του εγκεφάλου ίσως να συνεπάγεται  δυσκολίες συγκέντρωσης, δυσκολίες στην οργάνωση και/ή ανεπάρκεια στις εκτελεστικές λειτουργίες.
• Μεταιχμιακό σύστημα-Limbic system. Αυτή η περιοχή του εγκεφάλου, ρυθμίζει τα συναισθήματα μας. Ανεπάρκεια σε αυτή την περιοχή ίσως να συνεπάγεται αεικινησία, δυσκολίες στη συγκέντρωση ή συναισθηματική αστάθεια.
• Βασικά Γάγγλια- Basal ganglia. . Ανεπάρκεια στα βασικά γάγγλια μπορεί να προκαλέσει μειωμένη προσοχή ή παρορμητικότητα.
• Σύστημα ενεργοποίησης του δικτυωτικού σχηματισμού- Reticular activating system. Αυτό είναι το σημαντικότερο σύστημα μεταξύ των κυκλωμάτων των πληροφοριών που εισέρχονται και εξέρχονται του εγκεφάλου. Ανεπάρκεια σε αυτό μπορεί να προκαλέσει δυσκολίες συγκέντρωσης, παρορμητικότητα ή υπερκινητικότητα.

Αυτές οι 4 περιοχές αλληλεπιδρούν, με αποτέλεσμα αν υπάρχει ανεπάρκεια σε μια περιοχή να προκαλείται πρόβλημα σε μια ακόμη ή σε περισσότερες. Η ΔΕΠ-Υ μπορεί να είναι αποτέλεσμα δυσλειτουργίας σε μια ή περισσότερες περιοχές.

Δοκιμή και Λάθος

Δεν γνωρίζουμε ακόμη ποια περιοχή του εγκεφάλου αποτελεί τη βασική περιοχή προέλευσης των συμπτωμάτων της ΔΕΠ-Υ. Ούτε μπορούμε να αποφανθούμε ως προς το αν οι δυσκολίες οφείλονται στην ανεπάρκεια της νορεπινεφρίνης μόνο ή των χημικών συστατικών της (της L -Dopa και της ντοπαμίνης). Επαφίεται στην κλινική εμπειρία του κάθε γιατρού ώστε να αποφασίσει ποια φαρμακευτική αγωγή είναι η πλέον κατάλληλη για το εκάστοτε άτομο, όταν η συμπτωματολογία απαιτεί χορήγηση αγωγής.

Τι κάνει όμως η φαρμακευτική αγωγή στην ΔΕΠ-Υ;

Με απλά λόγια, αυξάνει τα επίπεδα νορεπινεφρίνης στον εγκέφαλο. Από τη στιγμή που επανέλθει η ομοιόσταση του εγκέφαλου, λειτουργεί αποτελεσματικά και το άτομο γίνεται λιγότερο υπερκινητικό, με καλύτερες δεξιότητες συγκέντρωσης προσοχής και λιγότερη παρορμητικότητα. Η διακοπή του φαρμάκου οδηγεί εκ νέου σε χαμηλά επίπεδα νορεπινεφρίνης με αποτέλεσμα την επανεμφάνιση των  συμπτωμάτων.

Βέβαια, δεν πρέπει να παραβλέπουμε το γεγονός ότι η φαρμακευτική αγωγή από μόνη της δεν επιφέρει μόνιμα αποτελέσματα, αφού όπως αναφέραμε με τη διακοπή υπάρχει επανεμφάνιση συμπτωμάτων. Η συντονισμένη προσπάθεια μέσω άλλων προγραμμάτων παρέμβασης, μπορεί να υποστηρίξει το παιδί και να καλλιεργήσει αυτό-ρυθμιστικές συμπεριφορές ώστε να μην  παρακωλύεται η λειτουργικότητα του.

Γράφει η Παναγιώτα Μακρή
Ψυχολόγος, MSc in Child Development

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠ-Υ) και Video Games Μπορούν τα παιδιά με ΔEΠ-Υ να έχουν στιγμές παρατεταμένης προσοχής; Σύνδρομο διάσπασης προσοχής και Υπερσυγκέντρωση